Ölmeden önce Mustafa Kemal Paşa, "Bütün tayyarelerimizin ve motorlarının memleketimizde yapılması ve hava harp sanayiinin de bu esasa göre inkişaf ettirilmesi icap eder" demişti ama sahada işler böyle yürümüyordu. Çünkü meydanda bol miktarda ‘yabancı’ vardı.
Birinci Dünya Savaşı’nı kaybettiğimiz günlerde, yani 1917’de Kafkas İslam Orduları’nın komutanı olarak atanan Nuri Killigil, Musul’da kurduğu ordusuyla Azerbaycan’a yürümüş, İngiliz ve Rus destekli Ermenilerin Türkleri katletmesini önlemiş, 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtarmış, ardından Karabağ ve Dağıstan’ı da almıştı. Ağabeyi Enver Paşa’nın Tacikistan’daki şehadeti sonrası Türkiye’ye dönüp Milli Mücadele’ye katılmış, zaferin ardından ise kendisini silah sanayiine adamıştı.
Önce Zeytinburnu, ardından Sütlüce’de kurduğu fabrikalarda havan mermisi, uçak bombası, değişik çapta mühimmat ve tabancalar üretiyordu. 1933’te başladığı silah üretimi, İkinci Dünya Savaşı sırasında iyice yoğunlaştı. Killigil, savaş sonrası bile üretimde hız kesmedi.
Takvimler 1948’yi gösterirken bir yandan Hindistan’dan ayrılan Pakistan’a silah satıyor, bir yandan da İsrail’le savaş halindeki Mısır ve Suriye için yüklü miktarda mühimmat üretiyordu. BM’nin İsrail’le savaştıkları için ambargo uyguladığı Mısır ve Suriye’ye Killigil yardımları, cezasız kalmadı.
Sütlüce’deki silah fabrikası, 2 Mart 1949’da korkunç bir sabotaj sonucu yerlebir edildi. İstanbul’u titreten patlama sonrası Killigil ve 28 çalışanının uzuvları enkaz yığınından zorlukla çıkarıldı.
Fabrikadaki tüm aramalara rağmen Nuri Paşa'nın naaşı bütün halde bulunamadı. Ona ait olduğu düşünülen küçük bir parça, minik bir tabuta konularak defnedildi.
Killigil'in cenaze namazı Edirnekapı Şehitliği'ndeki mezarında ölümünden tam 67 yıl sonra kılınacaktı.
Nuri Killigil'in fabrikasında meydana gelen patlama ertesi gün gazetelere böyle yansıdı.
İsrail Pakistan'ı vurması için Hindistan'a füze yolladı, İngilizler heyecanlandı
NURİ KİLLİGİL KİMDİR?
- 1890: Manastır'da doğdu.
- 1909: Manastır Harbiyesinden üsteğmen olarak mezun oldu. Balkanlar'da çeşitli bölgelerde görev yaptı.
- 1911: Trablusgarp Savaşı'na katıldı.
- 1914-1918: Nuri Bey'e padişah yaverliği rütbesi verildi. Trablusgarp ve Bingazi'de görev yaptı. İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine karşı birçok savaşa girdi. Harbiye Nazırı Enver Paşa, Kafkas İslam Ordusunun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa'yı getirdi.
- 1918: Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan'ı Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizledi. 15 Eylül'de Bakü'yü kurtardı. Mondros Mütarekesi'nden sonra Kafkas İslam Ordusu Bakü'yü terk etmek zorunda kaldı. Nuri Paşa ise İngilizler tarafından Batum'da tutuklandı.
- 1919: 8 Ağustos'ta yargılanmak üzere götürülürken Kafkasyalıların yardımıyla hapisten kaçtı.
- 1921-1924: Berlin'e giderek burada çiniciliği öğrendi. 1924'te İstanbul'a döndü ve Kütahya Çinicilik Anonim Şirketini kurdu. Bir süre sonra çini fabrikasını devrederek savaş sanayisine yöneldi.
- 1927-1946: Sütlüce'de bulunan bir fabrikayı satın alarak ordu için silah ve cephane üretti. 'Nuri Tabancası' adını verdiği Türkiye'nin ilk 9 milimetrelik silahının seri imalatını gerçekleştirdi. Kurduğu fabrikayla özel sektör olarak yerli harp sanayisinin gelişmesine ve Türk ordusunun ateş gücünün artırılmasına katkı sağlayan ilk girişimcilerden biri oldu.
- 1948: Arap-İsrail Savaşı'nda Arap ordularını ve Filistin halkını destekledi. Arap direnişçiler için silah ve cephane üretti.
- 1949: Sütlüce'deki fabrikasında 2 Mart'ta meydana gelen patlamada hayatını kaybetti. Patlama, kimileri tarafından kaza kimileri tarafındansa İsrail istihbaratı tarafından organize edilen suikast olarak değerlendirildi.
Rus dronlarını Türk av tüfeğiyle vuracaklar: BTS-12'ye Karadeniz görevi
KAFKAS İSLAM ORDUSU UNUTULMUYOR
Henüz 28 yaşındayken dönemin Harbiye Nazırı olan ağabeyi Enver Paşa'nın talimatıyla 12 bin kişilik Kafkas İslam Ordusu'nun başına geçerek Bakü'yü kurtaran, Cumhuriyet döneminde ise kurduğu fabrikalarla Türk savunma sanayisinin öncüleri arasında yer alan Nuri Paşa'nın (Killigil) anısı hem Azerbaycan'da hem de Türkiye'de yaşatılıyor.
12 bin askerden oluşan Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan harekatı kapsamında güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizledi, 15 Eylül 1918'de ise Bakü'yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için 1130 şehit verdi.
"Bakü Fatihi" diye anılmaya başlayan Nuri Paşa, Azerbaycan'da gittiği her yerde saygı ve hürmetle karşılandı. Azerbaycanlılar, kurtarıcıları olan ordunun kumandanını evlerinde misafir etmek için birbiriyle yarıştı.
Bakü'de büyük coşkuyla karşılanan Nuri Paşa, Tezepir Camii'nde minbere çıkarak halka hitap etti. Söz konusu minber, "Nuri Paşa minberi" diye anılıyor ve camide korunuyor. Paşa'nın Gence'de konakladığı ev de müze olarak faaliyet gösteriyor.
Yorum Yaz