Son yıllarda tarihi öneminden dolayı turistlerin uğrak yeri olan Göbeklitepe nerede bulunuyor? Göbeklitepe'nin arkeolojik önemi nedir? Göbeklitepe'de hangi yaşam izleri var? İşte cevaplar...
Türkiye arkeolojik ve tarihsel olarak o kadar önemli eserlere sahip ki... Antik kentler, yeraltı şehirleri, tapınaklar... Ve arkeologlar neredeyse tüm bölgelerde yeni kazılar yaparak bu eserlere yenilerini ekliyor. Onlardan biri de Şanlıurfa'da bulunan, "Tarihin Sıfır Noktası" Göbeklitepe.. . Dünyanın bilinen en eski inanç merkezi olma özelliğine sahip olan Göbeklitepe'yi, Türk ve Amerikan bilim adamları 1963 yılında yaptıkları bir kazıda tespit etmiş aslında. Günümüzden 12.000 yıl öncesi yaşama ışık tutan bu yere halk tarafından, hafif eğime sahip bir tepe olması nedeniyle Göbeklitepe adı verilmiş.
Merkeze bağlı Örencik Köyü yakınlarındaki dağlık alan üzerinde yer alan bölge, su kenarı, vadi ya da ovada yer almıyor. Harran Ovası’nı kuzeyde sınırlayan uzun bir yükselti silsilesi üzerinde, tam da görüşe ve manzaraya hâkim yere konumlanmış Göbeklitepe.
ARKEOLOGLAR İLK MEZARLIK ZANNETTİ
Araştırmayı yapan ekip, o yıllarda yaşamış olan insanların, bölgenin topografik özelliklerinden dolayı burayı yaşam yeri olarak seçme ihtimalini düşük bulmuş ve keşfedilen kireç taşları sebebiyle buranın bir mezarlık olduğunu düşünmüş.
DİKİLİTAŞLAR YUVARLAK PLANDA DİZİLMİŞ
Ve ardından kazı çalışmalarına Almanya'dan arkeolog Klaus Schmidt'in de aralarında yer aldığı ekipler eşlik etmiş. Şimdiye kadar yapılan kazı çalışmaları sonucunda, Göbeklitepe’de 4 tabaka açığa çıkartılmış. Yapılan jeomanyetik ölçümler sonucunda Göbekli Tepe’de en az 20 anıtsal yapının olduğu anlaşılmış. Çevresinde geniş kayalık platolar bulunan Göbeklitepe’de, dikilitaşlar bu platolardaki kayalardan yekpare halinde kesilerek temin edilmiş. T biçimindeki 10-12 dikilitaş, yuvarlak planda dizilmiş ve araları taş duvarla örülmüş.
Arazide, işlenmemiş durumda bazı dikilitaşlar mevcut ve bu dikilitaşlar kesildiği yerde hala görülebilmekte. Boyları 5 metreye ulaşan dikilitaşların bazılarının üzerinde kabartmalar bulunuyor. Bu kabartmalarda yılan, tilki, yaban domuzu ve kuşların oluşturduğu çeşitli hayvanlar tasvir edilmiş.
DİKİLİTAŞLARDAKİ BAZI KABARTMALAR İNSAN FİGÜRÜ MÜ?
Bazı örneklerde kabartma olarak kol ve eller de yapılmış, bu yüzden dikilitaşların stilize edilmiş insan figürleri olduğu tahminleri de bir hayli yaygın. Ancak bu insanların, aşırı şematik ve kübik formda gösterilen gövdeleri ile, yaşayanları değil de başka bir boyutun varlıklarını temsil ettikleri öngörülüyor.
Göbekli Tepe’de o dönemde yaşayan insanların avcılık ve hayvancılıkla geçindiği, henüz tarımın yapılmadığı da kazılar ışığında ortaya çıkan tahminlerden biri. Bölgede yabani, yırtıcı hayvan heykellerinin varlığı ise bilim adamlarına bu hayvan heykellerinin Göbekli Tepe’deki yapıların bekçisi olabileceğini düşündürüyor.
GÖBEKLİTEPE SADECE BİR TAPINAK DEĞİL
Göbeklitepe'de uzun yıllar kazı çalışmalarına katılan Alman Schmidt ilk etapta buranın bir ibadet merkezi olduğu yönünde tahminlerde bulunmuş. Schmidt'in 2014'te hayatını kaybetmesi sonrası çalışmalara devam eden arkeologlar ise büyük anıtsal yapıların zeminlerinin birkaç metre altında, evlerin ve sabit yerleşim alanlarının olduğunu görmüş. Bu, Göbeklitepe'nin sadece ibadetler için bir araya gelinen bir tapınak değil, merkezinde özel yapıların bulunduğu, büyüyen ve gelişen bir yerleşim yeri olduğunu gösteriyor.
Ekip kazılar ilerledikçe o dönemlerdeki yaşam izlerine dair veriler elde etmeye başlamış. Tepede su ihtiyacını karşılayan büyük bir sarnıç ve yağmur suyunu toplamada kullanılan kanallar ve tahıl işlemede kullanılan binlerce öğütme aleti bu verilerden bazıları.
URFA ÇEVRESİNDE 11 YENİ TEPE BULUNDU
Öte yandan 2021 yılında yine Urfa çevresindeki engebeli kırsal alanda çalışan Türk arkeologlar da küçük ebatlarda benzer sütunlara sahip 11 yeni tepe tespit etti.
GÖBEKLİTEPE UNESCO DÜNYA MİRASI LİSTESİ'NDE
Göbeklitepe, 2018 yılında Unesco Dünya Mirası listesine eklendi ve bu tarihten sonra dört yılda 1 milyon 597 bin 87 kişiyi ağırladı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 2019'u "Göbeklitepe Yılı" olarak ilan etti.
